Aktualności

Bezpieczeństwo w laboratorium chemicznym – zasady i praktyki

Praca w laboratorium jest wymagająca, ale ciekawa, jednak może być także niebezpieczna. Dlatego, aby uniknąć zagrożenia, laborant zawsze powinien przestrzegać regulaminu pracowni oraz stosować odpowiednie środki ostrożności. Do pracy w laboratorium potrzebna jest wiedza na temat tego, jak unikać zagrożeń oraz w jaki sposób skutecznie się przed nimi zabezpieczać.

Jakie zagrożenia są związane z pracą w laboratorium?

W laboratoriach chemicznych znajdują się i są badane substancje, które mogą mieć ogromny wpływ na zdrowie człowieka. Niektóre z nich mają właściwości żrące, mogą poparzyć skórę i pozostawić rany oraz trwałe blizny. W niektórych placówkach bada się materiał, który może powodować długotrwałe i poważne problemy ze zdrowiem. Skutkiem kontaktu z określonymi substancjami może być większe ryzyko zachorowania na nowotwór oraz bezpłodności.

Bezpieczeństwo podczas pracy w laboratorium to priorytet. Laboranci muszą zawsze stosować odpowiednie środki ochrony oraz wiedzieć, jak pracować z konkretnymi substancjami chemicznymi i materiałami badawczymi. Ważne jest także ich odpowiednie przechowywanie, aby nie stwarzały zagrożenia dla człowieka. Każdy pracownik laboratorium musi bezwzględnie stosować się do jego regulaminu. Są to zasady, które powstają w trosce o zdrowie i bezpieczeństwo laborantów.

Sposoby wnikania groźnych substancji chemicznych do ludzkiego organizmu

Groźne substancje mogą przedostać się do organizmu przez:

• układ oddechowy – podczas wykonywania doświadczeń, analiz i badań czy opracowywania formuł nowych produktów mogą uwalniać się szkodliwe i groźne dla zdrowia gazy. Do płuc trafiają niekiedy tlenek węgla, tlenek siarki, lotne węglowodory, mgła kwasu siarkowego lub pył krzemionkowy;
• skórę – także kontakt ciała z substancją chemiczną może mieć poważne skutki. Może ona wchłonąć się przez naskórek, gruczoły łojowe i mieszki włosowe. W ten sposób łatwo przenikają do organizmu anilina, cyjanowodór, związki organiczne rtęci, nitrobenzen, związki fosforoorganiczne i fenol;
• układ pokarmowy – substancje chemiczne mogą być wchłaniane w żołądku lub w jelicie cienkim.

Jakie substancje są zagrożeniem dla zdrowia?

W laboratorium wykorzystuje się substancje:

• toksyczne – mogą one spowodować ciężkie uszkodzenie organizmów lub ich śmierć. Jest to np.cyjanek potasu;
• szkodliwe i żrące – są to np. kwas azotowy, siarkowy oraz zasady o pH>11.5;
• drażniące – należą do nich amoniak, słabe kwasy i zasady, tlenek siarki, chlorek benzylu;
• rakotwórcze – np. benzen i chlorek winylu;
• mutagenne – powodujące uszkodzenie materiału genetycznego;
• wybuchowe – są to mieszaniny substancji utleniających, czyli azotany, chromiany, dymiący kwas azotowy i nadtlenek wodoru (>30%). Używając ich, należy zachować szczególna ostrożność, gdyż łatwo wybuchają;
• łatwopalne – to np. skroplone gazy zapalające się na powietrzu.

Jakie środki ochrony należy stosować w laboratorium?

Przed rozpoczęciem pracy w laboratorium należy zapoznać się z jego regulaminem, ale także odpowiednio ubrać. Strój ochronny to podstawowe zabezpieczenie laboranta podczas wykonywania doświadczeń i badań próbek. W zależności od specyfiki laboratorium i tego, z jakimi materiałami mają do czynienia jego pracownicy, stosuje się różne środki ochronne. Ważne jest jednak, aby zawsze miały one stosowne certyfikaty, były wykonane z wysokogatunkowego tworzywa i faktycznie chroniły personel danej placówki badawczej.

Rękawiczki ochronne

Podczas pracy w laboratorium można wykorzystywać rękawice:

• nitrylowe – materiał ten jest odporny na substancje żrące. Wykonane z niego rękawiczki nie są podatne ani na przetarcie, ani na przebicie, oraz zapewniają pewny chwyt sprzętu laboratoryjnego;
• winylowe – są wykonane z polichlorku winylu. Wykorzystuje się je podczas najprostszych procedur laboratoryjnych. Są odporne na oleje, tłuszcze i ozon oraz chronią przed kontaktem z materiałem mikrobiologicznym. Ich zaletą jest to, że nie uczulają;
• lateksowe – chronią one laborantów przed krwiopochodnymi patogenami i niektórymi niebezpiecznymi chemikaliami.

W laboratoriach wykorzystuje się także rękawiczki ochronne sterylne i niesterylne.

Fartuchy ochronne

W zależności od rodzaju laboratorium jego pracownicy noszą fartuchy jednorazowe wykonane z lekkich, ale wytrzymałych tworzyw sztucznych lub wielorazowe, np. bawełniane. Taka odzież ochronna nie może krępować ruchów i utrudniać pracy. Ubrania z bawełny powinny być również swobodne i przewiewne. Oprócz tego w niektórych laboratoriach, w który laboranci pracują ze szczególnie groźnymi substancjami, wykorzystuje się fartuchy kwasoługoochronne.Zapewniają one skuteczną ochronę przed stężonymi kwasami, zasadami i roztworami soli.

Okulary ochronne

Służą one do ochrony oczu przed chemikaliami i substancjami zakaźnymi i żrącymi. Kontakt narządu wzroku z substancją chemiczną może mieć poważne konsekwencje, m.in. spowodować chwilowe lub trwałe problemy z widzeniem (w niektórych przypadkach dochodzi także do utraty wzroku).

Okulary ochronne muszą mieć zauszniki, być lekkie i nie mogą zsuwać się z nosa. Powinny jak najlepiej przylegać do twarzy na wysokości narządu wzroku, aby skutecznie chronić oczy. Jednocześnie muszą być przezroczyste, a w niektórych przypadkach zapewniać też ochronę przed promieniami UV.

Maska ochronna

Znajdzie zastosowanie w laboratoriach, gdzie istnieje ryzyko wydzielania się groźnych dla zdrowia oparów. Musi ona przylegać do twarzy i być wygodna. Zadaniem takiej maski jest zabezpieczenie przed kontaktem dróg oddechowych ze szkodliwymi substancjami, ale też umożliwienie swobodnego oddychania.

Odpowiednie buty

W laboratoriach, w których muszą panować sterylne warunki, należy wykorzystywać ochraniacze na buty. Są one wykonane z cienkiego tworzywa sztucznego, a na obuwiu mocuje się je za pomocą gumki. Oprócz tego do pracy w laboratorium należy wybierać buty z zakrytymi noskami i na płaskim obcasie, tak by zminimalizować ryzyko potknięcia. Jeżeli w danej placówce nie ma potrzeby noszenia ochraniaczy, to zawsze warto zakładać tam obuwie z podeszwą antypoślizgową.

Zasady bezpiecznego zachowania w laboratorium

By praca w laboratorium mogła być bezpieczna, należy:

• zapoznać się ze specyfiką wykorzystywanych odczynników, substancji i materiału biologicznego, tak by dobrze przygotować się do pracy;
• stosować się do procedur obsługi urządzeń laboratoryjnych;
• odpowiednio przechowywać próbki, odczynniki i inne substancje chemiczne – muszą one znajdować się zawsze w precyzyjnie opisanych pojemnikach. Naczynia powinny być szczelne i dopasowane do specyfiki przechowywanych w nich substancji;
• mieć plan postępowania na wypadek niespodziewanych sytuacji – poparzenia, wybuchu, pożaru, kontaktu z substancjami żrącymi itp.;
• utrzymywać porządek na swoim stanowisku pracy.

Odpowiednia odzież ochronna to dopiero pierwszy krok do tego, aby praca w laboratorium mogła być całkowicie bezpieczna. Pracownicy takich placówek muszą przestrzegać ustalonych zasad, które zostały stworzone po to, aby chronić ich przed uszczerbkiem na zdrowiu. Natomiast w kryzysowych sytuacjach, gdy zdarzy się wypadek, personel musi zachować zimną krew i stosować się do wcześniej ustalonego planu działania.