Aktualności

Legionella – objawy, przebieg choroby i leczenie

Legionella pneumophila to bakteria wywołująca m.in. poważne choroby układu oddechowego. Zaczęła wzbudzać zainteresowanie i strach, gdyż do tej pory w Polsce zaraziło się nią ponad 160 osób. Dlaczego ta bakteria jest groźna? Jakie są objawy zakażenia legionellą? Czy można się przed nim uchronić? Oto krótkie kompendium wiedzy na temat legionellozy i wywołującej ją bakterii. 

Legionella pneumophila – co to za bakteria?

Legionella pneumophila to pałeczki gram-ujemne, które mają od 1 do 3 wici. Zostały wyizolowane i odkryte w 1977 roku w Stanach Zjednoczonych. Najlepiej rozmnażają się w temperaturze od 20 do 60 °C. Do wzrostu legionelli potrzebne są też wysoka wilgotność i odpowiednie stężenie dwutlenku węgla – w zakresie od 2,5 do 5%. To bakteria, która:

• jest przystosowana do przeżycia w środowisku wewnątrzkomórkowym;
• dzięki białkom znajdującym się w jej błonie może przyłączać się do powierzchni makrofagów i je penetrować;
• ma zdolność do hamowania odpowiedzi komórkowej, czyli mechanizmów obronnych komórek;
• wytwarza toksyny. 

Gdzie występuje legionella?

Legionella występuje m.in. w środowisku naturalnym. Jej obecność stwierdza się tam, gdzie jest szczególnie wilgotno – na mokradłach i bagnach, w stawach i w sztucznych zbiornikach wodnych. Bakteria ta może żyć również blisko ludzi. Występuje m.in. w basenach, saunach, a nawet w domach oraz w miejscach użyteczności publicznej – np. w ośrodkach zdrowia.

Co zwiększa ryzyko pojawienia się legionelli?

Doskonałym środowiskiem rozwoju pałeczek legionelli są systemy wodociągowe. Dlatego bakteria ta namnaża się na sitkach w kranach, na słuchawkach prysznicowych, a nawet w instalacjach grzewczych i chłodniczych – w tym w klimatyzacji lub w nawilżaczach powietrza. To właśnie dlatego może pojawić się w każdym domu. Największe ryzyko jej rozwoju w elementach instalacji wodociągowej pojawia się podczas dłuższej nieobecności gospodarzy – wtedy, gdy przez kilka lub kilkanaście dni krany nie są odkręcane.

Jej namnażaniu się sprzyjają także wilgoć i ciepło oraz obecność w pobliżu innych mikroorganizmów. Legionella szybciej rozwija się tam, gdzie występują np. glony. Oprócz tego większe prawdopodobieństwo jej pojawienia się dotyczy starszych instalacji wodnych oraz pojawianie się w nich osadów wapniowo-magnezowych.

Jak można zarazić się legionellą?

Bakteria ta nie jest groźna, jeżeli przedostanie się do układu pokarmowego. Nie można się nią zarazić, pijąc nieprzegotowaną wodę czy jedząc nieumyte owoce. Groźne jest jedynie wdychanie skażonych aerozoli, ciał stałych lub cieczy oraz zakażenie ran otwartych. Zarazić się tą bakterią można np.:

• pływając w źródłach termalnych;
• podczas leczenia inhalacyjnego;
• w czasie korzystania z jacuzzi i pobytu na basenie;
• używając w domu nawilżaczy powietrza lub kuchennych filtrów wodnych;
• przebywając w pobliżu kurtyn wodnych i fontann ozdobnych (zwłaszcza tych znajdujących się w pomieszczeniach);
• podlewając ogród wężem ogrodowym,
• korzystając z myjni samochodowej.

Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie po kontakcie z bakterią legionelli?

Czynnikami, które zwiększają ryzyko chorób wywołanych przez Legionella pneumophila, są:

• wiek powyżej 40. lat,
• palenie papierosów,
• choroby układu oddechowego,
• cukrzyca, 
• obniżona odporność – związana np. z zarażeniem wirusem HIV,
• choroby płuc, choroby nerek, serca i nowotwory,
• niezdrowy styl życia,
• alkoholizm,
• rekonwalescencja po przeszczepie narządów.

Większe szanse zarażenia się pałeczkami legionelli mają także osoby, które często podróżują. Bakteria może namnażać się w dłużej nieużywanym kranie w pokoju hotelowym, a także w strefie SPA – w jaccuzi i basenie.

Jakie choroby wywołuje legionella?

Pałeczki legionelli są groźne dla człowieka. Wywołują one poważne choroby układu oddechowego – często o ciężkim przebiegu. Schorzenia te nazywa się legionelliozami. Należą do nich:

• choroba legionistów, która została po raz pierwszy zdiagnozowana w 1976 roku. Wtedy z jej powodu zmarły 34 osoby;
• gorączka Pontiac – nazywa się ją także pozapłucną odmianą legionellozy.

Zdarza się, że u zakażonych legionellą występują jednocześnie objawy gorączki Pontiac i choroby legionistów. Natomiast u części ozdrowieńców pojawiają się przeciwciała czasowo chroniące przed ponownym zachorowaniem na te choroby. 

Objawy gorączki Pontiac 

Gorączka Pontiac to łagodniejsza odmiana legionellozy. W jej przypadku okres inkubacji bakterii może trwać od 5 godzin do 3 dni. Po tym czasie pojawiają się objawy, które mogą zmylić i sugerować zarażenie się wirusem grypy.

Gorączka Pontiac wywołuje:

• gorączkę i dreszcze,
• suchy kaszel,
• problemy z oddychaniem,
• osłabienie i zmęczenie,
• bóle głowy, mięśni i stawów,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego – krótkotrwałe biegunki, nudności i wymioty.

Przebieg choroby jest łagodny. Gorączka Pontiac nie wymaga hospitalizacji ani leczenia – jej objawy ustępują samoistnie po od 2 do 5 dniach. Organizm sam zwalcza chorobę, której przyczyną była legionella. Objawy skórne – takie jak świąd, pieczenie – nie są dla niej charakterystyczne. Jeżeli będą występować wraz z gorączką i kaszlem, może to sugerować inną chorobę.

Choroba legionistów – groźne schorzenie wywołane przez legionellę

To choroba o ciężkim przebiegu. W jej przypadku okres inkubacji bakterii trwa od 2 do nawet 10 dni. By doszło do infekcji, jej pałeczki muszą trafić do płuc.

Jej objawy są na początku mylące, gdyż mogą wskazywać na zarażenie się wirusem grypy sezonowej lub koronawirusem wywołującym COVID-19. Wraz z postępowaniem choroby legionistów może dojść do uszkodzenia narządów. Chorzy najczęściej wymagają hospitalizacji.Na chorobę legionistów umiera 20% zarażonych. 

Jakie objawy wywołuje choroba legionistów?

Legionellozowe zapalenie płuc (choroba legionistów) objawia się:

• nasilonym, suchym kaszlem, który z czasem zmienia się w mokry – chory może odkrztuszać wydzielinę podbarwioną krwią;
• gorączką do 39 °C, bólami głowy, mięśni i stawów;
• zmęczeniem, dezorientacją i znacznym osłabieniem;
• dusznościami, problemami z oddychaniem i świstami oddechowymi;
• zaburzeniami świadomości;
• nadmierną sennością – w niektórych przypadkach chorzy zapadają w śpiączkę;
• brakiem apetytu, bólami brzucha, biegunką, wymiotami.

Choroba legionistów może powodować groźne powikłania. Należą do nich niewydolność oddechowa i niewydolność nerek.

Legionella – leczenie i diagnostyka

Zidentyfikowanie tej bakterii w organizmie jest trudne. Wynika to z faktu, że jej pałeczki namnażają się wewnątrz makrofagów. Dlatego też materiałem badawczym są najczęściej:

• popłuczyny oskrzelowe,
• popłuczyny pęcherzykowo-oskrzelowe, 
• bioptaty tkanki płucnej.

W przypadku podejrzenia choroby wykonuje się również testy autoimmunologiczne. Wykrywają przeciwciała legionelli. Bakterię Legionella pneumophilamożna także hodować w warunkach laboratoryjnych. Wadą tej metody jest jej wolny wzrost. Hodowla bakterii rozwija się od 4 do 10 dni, co opóźnia wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Legionella – leczenie choroby legionistów

To choroba leczona zwykle w warunkach szpitalnych. Po potwierdzeniu diagnozy wdraża się antybiotykoterapię. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków makrolidowych zwalczających zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych: roksytromycyny, erytromycyny lub klarytromycyny. Ich działanie polega na hamowaniu biosyntezy białka w komórkach bakteryjnych, czego efektem jest zatrzymanie rozwoju bakterii.

Zarażenie się legionellą – profilaktyka

By nie zachorować na chorobę legionistów oraz na gorączkę Pontiac:

• utrzymuj temperaturę wody w urządzeniach grzewczych na poziomie powyżej 60 °C;
• podczas pobytu w hotelu, zanim skorzystasz z łazienki, odkręć kran i pozwól wodzie płynąć przez kilka minut. To samo zrób, jeżeli nie było cię dłuższy czas w domu, a zlew, umywalka i prysznic nie były wtedy używane;
• regularnie dezynfekuj nawilżacze powietrza, głowice natryskowe, wanny z hydromasażem oraz urządzenia grzewcze. Rób to tak często, jak zalecił ich producent.

Dlaczego legionellioza jest nazywana chorobą legionistów?

Nazwa choroby jest związana z pierwszymi chorymi. Byli to weterani II Wojny Światowej, którzy spotkali się w 1976 na Konwencie Legionu Amerykańskiego. Do zarażenia bakterią doszło przez wodę z hotelowej klimatyzacji. Zachorowało wtedy 186 osób, a 34 zmarło. 

Legionelloza to choroba o wysokim wskaźniku śmiertelności. Dlatego, obserwując u siebie charakterystyczne objawy, zwłaszcza nasilający się ból w klatce piersiowej i duszności, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Największe szanse na wyzdrowienie mają ci, u których szybko rozpozna się przyczynę takich dolegliwości, czyli zidentyfikuje się pałeczki legionelli i u których wcześnie wdroży się antybiotykoterapię. Ze względu na to, że w 2023 roku odnotowano do tej pory wyjątkowo dużo przypadków tej choroby, należy zachować szczególną czujność i warto unikać miejsc, w których można się zarazić tą groźną bakterią.